فرش ها نيز مانند ديگر وسيله ها در معرض اسيب هاي متعددي قرار دارند، به همين دليل علاوه بر دقت در نگهداري آنها بايد فکري هم براي تعميرشان در صورت خرابي نمود.
فرش ها چون به طور کلي از جنس( پنبه، ابريشم، ويسکوز و . غيره) هستند در صورت عدم دقت در نگهداري درست آنها از بين خواهند رفت.
اگر بخواهيم اين دسته بندي را گسترده تر کنيم ديگر زير مجموعه هاي فرش مانند گليم فرش و گبه و جاجيم و حتي تابلو فرش ها هم در معرض همين آسيب ها قرار دارند.
افراد با تجربه و هنرمندي چون رفوگران، تعمير فرش را به صورت تخصصي انجام ميدهند.
علاوه بر بافت فرش، تعمير فرش نيز يک هنر است چرا که نقشه ي فرش را از دوباره بازسازي کرده و قرينگي فرش را حفظ ميکند.
رفوگري بعد از قالي بافي به وجود آمد چرا که نياز به چيزي زمينه ساز ايجاد آن است. و يقينا زماني که مردم دريافتند ميتوانند بدون خريد فرش جديد و هزيه هاي گزاف، فرش خود را با قيمت بسيار مناسبتري تعمير کنند و دوباره مورد استفاده قرار دهند، رفوگري يک حرفه ي مهم محسوب شد.
يک فرش نه فقط به خاطر عوامل انساني که به دلايل متعدد در معرض آسيب ميباشد بنابراين هنر رفوگري کمک شاياني به حل اين مسئله نموده است.
ارزش رفوگري زماني براي همه روشن ميشود که فرش گران قيمت و قديمي آسيب ديده باشد و هنر رفو به داد اين قالي برسد.
فرش بافي و رفوگري مکمل يکديگر هستند و هر فرش باف بايد رفوگري نيز بلد باشد تا در صورت نياز از پس خودش بربياييد و يک رفوگر نيز وما بايد هنر رنگ شناسي و فرش بافي را بلد باشد تا بعد از رفو در نقش و تار و پود جديد فرش اشکالي پيش نيايد.
از آنجا که هيچ چيز بدون آموزش درست و توسعه امکان پيشرفت ندارد، کلاس هاي رفوگري فرش نيز به همين منظور برپا شده اند.
به طور کلي به تمام عملياتي که در تعمير يک فرش نقش دارد مثل ( پارگي ريشه ها، لکه بري هاي سطحي، در رفتگي شيرازه و. ) که سبب بازافريني آن ميشود، رفوگري گفته ميشود.
آسيب ديدگي هاي فرش درجات مختلفي دارد و به طور کلي به سه دسته تقسيم ميشود:
که بنا به ميزان درجه آسيب ديدگي و نوع آسيبي که به فرش وارد شده اقدامات لازم جهت تعمير و رفع مشکل انجام ميشود.
که به تفصيل در مورد هر يک از موارد بحث خواهيم کرد.
اين مدل اسيب ديدگي را رفوي آسان و درجه سه نيز ميگويند و شامل مرمت و تعمير ريشه هاي در رفته، تعمير در رفتگي ريشه ها، لکه برداري سطحي فرش ميشود.
اين مدل تعمير، به نقشه ي اصلي فرش کاري ندارد؛ در صورتي که تعمير مربوط به دررفتگي چله باشد، اگر سطح اين دررفتگي کمي وسيع باشد از تکه چله هاي آماده استفاده ميشود و اگر به صورت تکه تکه و در جاهاي مختلف چله در رفته باشد با وارد کردن نخ در فواصل مشخص و محل هايي که چله پاره شده اقدام به تعمير چله ي فرش ميکنند.
نخ هايي که در تعمير چله استفاده ميشود همرنگ فرش بوده و تعمير بايد انقدر هوشمندانه و درست باشد که تشخيص اينکه فرش تعمير شده، سخت باشد.
به همين دليل است که مرمت کاران بايد تجربه ي طولاني و دانش کافي در جهت شناخت رنگ ها و ديگر مسائل مربوط به فرش داشته باشند.
در تعمير شيرازه ي فرش نيز با نخي که همرنگ قسمت هاي سالم شيرازه است اقدام به دوختن پارگي هاي شيرازه ميکنند. ضخامت شيرازه ي جديد نبايد بيشتر يا کمتر از شيرازه ي قبلي فرش باشد.
در لکه بري هاي سطحي بهترين کار پرداخت سطحي است ( با قيچي) به گونه اي که بلندي پرزهاي قسمت قيچي شده و قسمت هاي ديگر خيلي تفاوت نداشته باشند؛ چرا که استفاده از لکه برها و رنگ برها به اين دليل که به رنگ اصلي فرش هم صدمه ميزنند و الياف فرش اسيب ميبيند، توصيه نميشود.
اين درجه از اسيب ديدگي شامل بيگي، ساييده شدن و پارگي هاي کوچک ميشود. در اين نوع اسيب ديدگي چله و بدنه زيرين فرش سالم است و نياز به تعميرات اساسي ندارد.
پارگي هاي بزرگ با وسايل نوک تيز، سوختگي قسمتي از فرش و يا رطوبت زياد که سبب آسيب هاي اساسي به تار و پود فرش ميشود و تعميرات سخت و وقت گيري دارد.
در هر حال تعمير در هر درجه و هر نوعي که باشد بايد مسائلي را قبل از اقدام به رفو و تعمير مد نظر قرار داد، از جمله:
لازم به ذکر است در فرش هاي قديمي که از ارزش بالايي برخوردار هستند هيچگاه از چنين روشي حتي در صورتي که سوراخ هاي ريز ريز کنار هم ايجاد شده، مورد استفاده قرار نميگيرد.
مورد بعدي اينکه فرش هايي که از قسمت رويي اسيب ديده اند از روي فرش مرمت شده و فرش هايي که از قسمت پشت مورد آسيب قرار گرفته اند، از پشت تعمير ميشوند.
در تمامي تعميرات فرش ابتدا بايد ميزان و نوع اسيب را مشخص کرد و سپش اقدام به ترميم آن نمود.
قسمت هايي از فرش که مرمت کننده اطمينان دارد کشش کافي ندارد و امکان پارگي در آن قسمت ها هم در اينده وجود دارد، بايد قطع شوند و همراه بخش هاي ديگر مورد بازسازي قرار گيرند.
نقشه ي قسمت هاي اسيب ديده فرش بايد در دست بوده و حتما از دوباره طراحي و يکسان سازي شود.
اين وسايل بايد قبل از نشستن سر کار اماده شده و در دسترس باشد.
معمولا براي تعمير فرش ها از وسايلي چون:
قيچي، قلاب، سوزن مخصوص، سوزن درشت، دم باريک يا انبردست، و بر اساس ديگر نيازها براي ترميم فرش از وسايل ديگري چون چکش، ميخ، اتو و. استفاده ميشود.
از جمله کارهايي که يک رفوگر انجام ميدهد را ميتوان به شرح زير بيان کرد:
ريشه بافي
شيرازه دوزي
رفع پيچيدگي هاي کناره ي فرش
رفوگري
رفع سر کجي (سره داشتن)
رفع چروکيدگي فرش
در هر حال حتي اگر ناخواسته آسيبي به فرش وارد شد ميتوان با خيال راحت آن را به دست رفوگران سپرد و اطمينان داشت هنرمند اگر با جان و دل کار کند، از آجر اول هم ميتواند دوباره چيزي را بسازد.
درباره این سایت